Terapia dietą

We wcześniejszym wpisie pt: ” Biegunki u psów – podwójna rola pokarmu cz.1 wykazano, że nieprawidłowy pokarm może być przyczyną wielu chorób prowadzących do biegunki. Dlatego dieta odgrywa podwójną rolę – z jednej strony bywa przyczyną różnego rodzaju zaburzeń homeostazy, a z drugiej może być skutecznym narzędziem terapeutycznym w przebiegu wielu chorób. Podstawowym warunkiem, który musi być spełniony w diecie terapeutycznej, jest jej pełne bezpieczeństwo mikrobiologiczne i chemiczne.

Pierwszym krokiem do opracowania postępowania dietetycznego u pacjentów z biegunką jest ustalenie właściwego rozpoznania, stwierdzającego przyczynę zaburzeń. Jest to niezwykle istotne, gdyż dietoterapia w poszczególnych rodzajach chorób może się zasadniczo różnić. Natomiast cechami łączącymi wszystkie typy diet powinny być: stabilność, kompletność i zbilansowanie, tak aby pokarm zaspokajał wszystkie potrzeby żywieniowe psów i kotów, a jednocześnie dostarczał składników niezbędnych do regeneracji uszkodzonych tkanek. W większości przypadków ważna jest również strawność pokarmu, gwarantująca odpowiednie przyswojenie składników odżywczych. Powinna ona wynosić powyżej 90% dla tłuszczu i węglowodanów oraz powyżej 87% dla białka (32).

Białko

Białko ma bardzo subtelny i w większości przypadków mniej oczywisty wpływ na czynność i strukturę przewodu pokarmowego niż węglowodany lub tłuszcze. Ze względu jednak na to, że aminokwas glutamina jest pierwotnym źródłem energii dla enterocytów, rola białka jest kluczowa. Białko stymuluje wydzielanie hormonów w przewodzie pokarmowym (m.in. gastryna i hormony trzustkowe), przyspiesza opróżnianie żołądka i tranzyt jelitowy. Ponadto białka w diecie są odpowiedzialne za rozwój większości reakcji nadwrażliwości pokarmowych u psów i kotów. W przypadku pacjentów z chorobami na tle immunologicznym (alergia pokarmowa, IBD) znajdują zastosowanie diety z białkiem hydrolizowanym lub diety eliminacyjne. Dodatkowo u psów z enteropatią glutenozależną (występującą niezwykle rzadko) stosuje się diety bezglutenowe. U pozostałych pacjentów zaleca się diety o standardowej zawartości białka o wysokiej strawności (85-90%).

Tłuszcze

Drugą ważną grupę makroskładników stanowią tłuszcze i kwasy tłuszczowe. Tłuszcze opóźniają opróżnianie żołądka u psów i ludzi. Pokarmy wykorzystywane w chorobach układu pokarmowego często zawierają mniejszą ilość tłuszczu (< 10-15% u psów), gdyż w tego rodzaju chorobach niejednokrotnie występują zaburzenia wchłaniania tłuszczu, co w sytuacji jego zwiększonej podaży może prowadzić do wystąpienia lub pogłębienia biegunki osmotycznej. Dodatkowo niestrawiony tłuszcz docierający do okrężnicy podlega fermentacji i hydrolizie bakteryjnej, czego efektem jest wytworzenie hydroksykwasów tłuszczowych o działaniu prozapalnym i prowydzielniczym. Jednakże należy pamiętać, że tłuszcz musi być obecny w diecie, aby dostarczyć niezbędne kwasy tłuszczowe, jest też wartościowym źródłem energii oraz rozpuszczalnikiem dla niektórych witamin, a także zwiększa smakowitość pokarmu. Kwasy tłuszczowe omega-3 mają działanie przeciwzapalne.

Węglowodany

Zapotrzebowanie na węglowodany u psów (poza okresem rozrodu) nie zostało do tej pory ustalone. Dostarczają one energii oraz włókna pokarmowego normalizującego pracę jelit. Częstą cechą diet leczniczych jest niska zawartość włókna pokarmowego w celu zapewnienia wyższej strawności oraz zapobiegania biegunce osmotycznej, nadmiernej produkcji gazów na skutek fermentacji włókna przez bakterie jelitowe oraz wytwarzaniu prozapalnych hydroksykwasów tłuszczowych. Kwestia zawartości i rodzaju włókna pokarmowego nie jest jednoznaczna i daje lekarzowi weterynarii szerokie możliwości indywidualnego doboru rodzaju pokarmu, nie tylko do danej choroby, lecz również dla konkretnego pacjenta. Mając do dyspozycji diety z włóknem rozpuszczalnym, nierozpuszczalnym, niskoresztkowe – o zawartości włókna poniżej 1%, diety o zawartości włókna do 5% oraz diety wzbogacone we włókno (około 15% suchej masy), lekarz może dostosować pokarm do zwierzęcia w zależności od indywidualnych reakcji na leczenie. Innym przykładem modyfikacji ilości węglowodanów w pokarmie są diety bez laktozy, które stosuje się w przypadku jej nietolerancji.

Wartość energetyczna pokarmu

Ważnym elementem postępowania dietetycznego jest ustalenie zapotrzebowania energetycznego, ilości podawanego pokarmu, częstotliwości i sposobu karmienia. Konieczne jest dostarczenie takiej ilości energii, która zaspokoi spoczynkowe zapotrzebowanie energetyczne (Resting Energy Requirement – RER) oraz będzie umożliwiała procesy regeneracji i zdrowienie. W tym celu RER mnoży się przez współczynnik chorobowy, który wynosi dla psów 1,5-2, uzyskując dzienne zapotrzebowanie na energię metaboliczną (Daily Energy Requirement – DER). Zasadą jest częstsze podawanie mniejszych porcji – poniżej 1/3 pojemności żołądka, która wynosi u psów około 80-90 ml/kg (33, 35). Małe posiłki zmniejszają rozciągnięcie żołądka, obniżają wydzielanie kwasu żołądkowego, redukując nudności, wymioty i refluks żołądkowo-przełykowy. Sprzyjają także efektywniejszemu wchłanianiu substancji odżywczych.

Warto zwrócić również uwagę na konsystencję podawanego pokarmu. W ostrych i ciężkich stanach początkowo lepiej tolerowane są pokarmy półpłynne i płynne, które stosuje się także w żywieniu przez sondę (np. diety monomeryczne, w których składniki odżywcze są częściowo zhydrolizowane enzymatycznie lub sztucznie zsyntetyzowane). Niezwykle istotne jest, aby chore zwierzę mogło jak najszybciej wrócić do żywienia jelitowego, gdyż brak pokarmu w przewodzie pokarmowym powoduje upośledzenie czynności i struktury jelit, co zdecydowanie pogarsza możliwości powrotu do zdrowia. Standardowo 24-48-godzinną tzw. dietę NPO (nothing per os – nic doustnie) powinno się zalecać w przypadku ostrych biegunek u psów na tle zapalenia żołądka i jelit. Podobnie – choć nie identycznie – postępuje się z pacjentami z zapaleniem trzustki. Długotrwała głodówka u zwierząt z tą chorobą jest wręcz szkodliwa i pogarsza rokowanie, a wczesny powrót do żywienia (natychmiast po opanowaniu wymiotów) skraca okres zdrowienia i zmniejsza śmiertelność. Pacjenci z zapaleniem trzustki to pacjenci „kataboliczni”, dlatego istotne jest dostarczanie źródła energii i wartościowych białek, aby nie dochodziło do rozkładu białek budulcowych organizmu.

Podsumowanie

Pokarm jest kluczowy dla zdrowia psów – zarówno jako przyczyna wielu chorób, jak i środek do ich leczenia. Optymalna dieta dostosowana do potrzeb zwierzęcia, kompletna, zbilansowana, odpowiednio strawna i bezpieczna zdecydowanie sprzyja utrzymaniu zdrowia i dobrego samopoczucia psów. Konieczne jest, by lekarz weterynarii opierał swoje zalecenia dotyczące terapii dietą na rzetelnych naukowych podstawach, nie wspierając się nieuzasadnionymi trendami, modami lub tradycyjnymi metodami, które nie mają potwierdzonego działania. Wynika to z prostej przyczyny, że nieprawidłowości w żywieniu mogą prowadzić do wielu zaburzeń, objawiających się m.in. biegunką. Jeżeli dojdzie do rozwoju chorób, prawidłowa dieta z indywidualnie zmodyfikowaną zawartością poszczególnych składników odżywczych zgodnie z wymaganiami pacjenta oraz właściwy sposób karmienia dają lekarzowi weterynarii wartościowe narzędzie terapeutyczne.